Virtus

Virtus, savaşta askerler tarafından yakarılan cesaret, kahramanlık ve askeri kudret tanrısının adı olup, kökenleri çok eski gibi görünse de Roma onur tanrısı Honos’a göre daha geç dönemde tapınılmıştır. Romalı askeri liderler ayrıca başarılı savaşlar ve fetihlerin bulunduğu yerlerin yakınında Virtus’a tapınaklar kurmuşlardır. Roma sikkelerinde genellikle kasklı ve mızrak veya kılıç taşıyan genç veya yaşlı pelerin kuşanmış bir savaşçı kılığında tasvir edilen tanrı sonradan küçük bir Yunan erdem tanrıçası olan Arete‘nin özelliklerini üstlenmiştir. Virtus eğer tanrıça formundaysa mezar kabartmalarında yanında asla erkek arkadaşı olmadan gösterilmemiştir. Virtus’un sanat alanındaki varlığı çoğu zaman, yiğitlik veya cesaret sahnesinde konunun kahramanına iltifat edip, yardım sağlamaktan ibarettir.

Virtus Kavramı

Virtus aynı zamanda Romalılar için ideal eylem ve nitelikleri tanımlamak için kullanılan bir Latince terimdir. Başlangıçta cesaret ve yiğitlikle özdeşleştirilen virtus erkekler için tıpkı Kararlılık (Constantia), sadakat (pietas), saflık (Salubritas), disiplin (Disciplina) gibi erdemlerle birlikte uygun görülmekle sonradan kadınlar için sağduyu anlamında da kullanılmıştır.

Roma’nın en erken dönemlerinden yazılı kaynakların bulunmaması, uzmanların Romalıların başlangıçta virtus kavramını ilk bakışta algılamaları konusunda fikir birliğine varmalarını engellemektedir. Virtus’u derinlemesine inceleyen ilk uzmanlardan biri olan Karl Büchner, kavramın en eski kaynaklarda askeri bir bağlamda kullanılmasına dikkat çeken diğer uzmanlarca sorgulanmıştır. Modern yazarlar virtus kavramının savaş alanında sergilenen cesurca eylemlere mi yoksa etik niteliklerin gelişimine vurgu yaparak, Stoacılığa ve diğer Yunan düşünce okullarına çeşitli benzerliklere sahip cesaret erdeminden mi kaynaklandığı tartışılmaktadır.

Arete

Eski Yunan’da Homerik Yunan kahramanlarının yaşam prensibi olan, insanın mükemmellik için savaşması düşüncesinin adı olup, sonradan ―erdem tanrıçası olarak kişileştirilmiştir. Arete[1], başlı başına cesaret demek değildir; cesaret tıpkı yetenek, kararlılık, zekâ, kavrayış gibi arete‘yi oluşturan pek çok bileşen-den sadece bir tanesidir. Bir savaşçının Arete‘sinin ölçüsü içinde yaşadığı toplumun, arkadaşlarının hatta düşmanlarının onun hakkında ne düşündükleriyle ölçülebilir. Bu yüzden kahraman ölümden sonra tatsız bir yeraltı dünyasının kendisini beklediğini bildiği halde dünyevi hayatın her anının tadını çıkarmaya çalışmadığı gibi bir an önce ölmek için de çabalamaz. Kahramanın amacı onurlu ve şöhretli bir biçimde yaşamak ve bu değerlere yakışan kahramanca bir ölümdür. Homerik kahraman aşırı gurur (hybris) yüzünden arete prensibinden sapıp düşüncesizce davranır, kendini diğer kahramanlardan üstün tutar ya da tanrılara eş görürse (ate) kaderi tanrılar ya da diğer insanlar tarafından cezalandırılmak (nemesis) olacaktır.

Ahlaki ve Askeri Virtus erdemi

Livy’nin hem de Plutarch’ın açıklamaları incelendiğinde virtusun askeri cesaretin yanı sıra politika alanındaki ilgili katkıları da vurgulamaktadır. Savaş ya da ahlaki erdemleri savunan teorilerin mutlaka birbiriyle çelişmediği ortadadır çünkü erdemlerin bu “ikili doğası” en eski kaynaklardan beri mevcuttur. “Askeri” ve “etik” virtus arasındaki ayrımın modern araştırmanın bir ürünü olduğunu belirtmek önemlidir. Cato gibi karakterler Roma’nın hem siyasi hem de kültürel yaşamında ortaya çıktığında, virtus ve yiğitlik ile ilgili başka yorumlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Roma’nın askeri fetihleri ​​ve Akdeniz ticaretinde kilit rol oynayan yeni rolü, virtus gibi geleneksel ahlaki kavramlar üzerinde mutlaka etkisi olan Roma kültürünün tüm yönlerini dönüştüren yeni fikirler ve zorluklar getirmişti. Yenilen ulusların ganimetlerinden gelen yeni servet, artan bir Helenizm sevgisi ile birlikte, çıkarları sivil görevler ve tarım işleri arasında değişen mütevazı çiftçilerin eski ideallerinden farklı yeni bir aristokrat kimliğin şekillenmeye başladı. Milliyetçilikle birlikte Roma’nın askeri gücünü içerde veya dışarda her zaman haklı göstermek için artan ihtiyaç, aristokratlar tarafından ilk ideolojik Latince eserlerin ortaya çıkmasına sebep oldu.  Plutarch’ın eski geleneklerin şiddetli takipçisi Cato ile Roma’nın en iyi aristokrat ailelerinden birinin askeri kahramanı Scipio Africanus arasındaki mücadele bu dönüşümün canlı örneğidir. Plutarch’a göre, Cato’nun Scipio’ya saldırısı, mütevazı ve tutumlu bir yaşam tarzı gösteremediğine ve boş zamanları boyunca lüks (kısır) aktivitelere katıldığı gerçeğine dayanıyordu ki bu durumda geleneksel virtus idealine uymuyordu.

Roma insanının inşasında önemli bir rol model olarak sunulan Hercules (Herkül) İmparatorluk propagandasının bir unsuru olarak kullanılmıştır. Herkül, imparator ve virtus arasındaki bağın daha görünür hale gelmesine yardım etmiştir. Herkül karakteri, Cacus’a karşı kazandığı zaferden sonra Ara Maxima’nın kuruluşundaki rolünü vurgulayarak Roma’nın kurucularından biri olarak tanıtılmaya başlanmıştır. Herkül’ün efsanevi gücü, erkeklik için yeni bir model olurken, Augustus ve Commodus da dahil olmak üzere birçok imparator bu efsanevi karakterle paralellik kurmaya çalışmıştır. Herkül ve Roma imparatoru arasındaki bağ çeşitli alanlarda görülebilir. Herkül’ü, imparatorun virtus erdemine atıfta bulunan VIRTVS AUGUSTI yazısıyla tasvir eden birçok madeni para da bu bağı doğrular gibi görünmektedir. Euripides’in Herakles adlı dramasının Latin uyarlaması olan Hercules Furens’te imparator Nero, Stoacı virtus ilkesine uydurulmak istenmiş, Herkül’ün, çöküşten kaçınmak ve acı çekmenin üstesinden gelmek için kendi zayıflıklarını ve tutkularını aşma zorunluluğu ile Nero’nun durumu sembolize edilmiştir.

Virtus ve Honos Tapınağı

Antik Roma‘nın Regio I bölgesinde Onur ve Fazilet Tapınağı (Latince: Aedes Honor et Virtutis) adı verilen tapınak Virtus ve Honos’a adanmış bir tapınak olup yazık ki kalıntıları günümüze ulaşamamıştır. Via Appia’nın kuzey tarafında ve Porta Capena’nın hemen dışında bulunan bu önünde Ara Fortuna Redux vardı.

Sanatta virtusun fiziksel temsillerinin etrafındaki en önemli tartışmalardan biri Purgold’un 1868’de Titus Kemeri’ndeki zafer alayı dörtlüsündeki iki atı Honos ve Virtus’un tasvirleri olarak tanımlamasıyla başlamıştır. Bununla birlikte bunların Roma ve Roma halkının ruhunu tasvir ettiği anlaşılmış, karışıklığın Roma ve Virtus’un Amazonlar gibi askeri kıyafetler içerisinde kasklı ve mızraklı tasvir edilmesinde yattığı anlaşılmıştır.

Notlar

[1] Yunanca ἀρετή

Kaynakça

Anaya, Adriana Sofía González. The Role of Virtus in the Construction of the Roman Ideals.Wissenschaftlische Hausarbeit Zur Erlangung des akademischen Grades Eines Master of Arts Der Universität Hamburg. Hamburg, 2016
Earl, Donald. The Moral and Political Traditions of Rome. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1967
J. Rufus Fears, “The Theology of Victory at Rome: Approaches and Problem,” Aufstieg und Niedergang der römischen Welt II.17.2 (1981), pp. 747–748, 776
McDonnell, Myles. Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic. Cambridge University Press, 2006
Werner Jaeger, Paideia: The Ideals of Greek Culture, Volume I: Archaic Greece: The Mind of Athens, translated by Gilbert HighetNew York, Oxford University Press, 1939